Kemnic i Nova Gorica – kulturne prijestonice Evrope

Spomenik Karlu Marksu je jedna od najvećih portretnih bisti na svijetu po kojoj je istočnonjemački grad Kemnic od 1971. prepoznatljiv. Sovjetski vajar Lav Kerbel je o svom djelu, teškom 40 tona, postavljenom u centru grada, tada rekao: „Karlu Marksu nisu potrebne ni noge ni ruke, njegova glava kaže sve“. Ljudi iz Kamnica su od tada kolokvijalno zvali to mjesto „Kod lobanje“.

Međutim, kakve veze ima Karl Markssa Kemnicom? Lično, baš ne mnogo toga. Rođen je u Triru i umro u Londonu. Dakle, daleko na zapadu. Za života nikada nije bio u ovom gradu. Ali za istočnonjemački komunistički režim to nije bilo važno za odluku da preimenuju grad u Grad Karla Marksa. Tadašnji istočnonjemački premijer Oto Grotevol (Otto Grotewohl) obrazložio je ovaj korak jakom radničkom tradicijom u tom kraju. U očima režima to je bio socijalstički uzoran grad. 

I zaista, Kemnic je mnogo prije osnivanja istočnonjemačke komunističke države bio jedan od vodećih industrijskih, radničkih gradova. Još u 18. i 19. veku u gradu se razvila jaka tekstilna, mašinska, željeznička i automobilska industrija. Rudnici u obližnjim Rudnim gorama stvorili su jaku industrijsku bazu. Nije slučajno da su Kemnic nazvali „saksonski Mančester“.

Poslije sloma komunističkih režima na evropskom istoku, grad nije doživio samo strukturne promjene već i preimenovanje. Na referendumu se 76 odsto građana izjasnilo za vraćanje starog imena Kemnic. Ono potiče od lužičkosrpske riječi za rijeku koja protiče kroz grad – Kamjenica. 

Za razliku od Drezdena, Lajpciga i Istočnog Berlina, Kemnic poslije ponovnog ujedinjenja Njemačke nije stekao veću popularnost. Godine 2018. mediji su mu posvetili pažnju jer je u gradu ubijen jedan njemački državljanin kubanskog porijekla. U gradu su izbile antirasističke demonstracije, ali su organizovani i skupovi pokreta Pediga koji je protiv prisustva stranaca u Njemačkoj.

Grad je doživio brojne istorijske lomove i počinjao je iznova, pa ga upravo to čini zanimljivim.

"C the Unseen" – vidljivost za nevidljivi Kemnic

Godine 2025. će Kemnic u istočnonjemačkoj pokrajini Saksoniji, nadomak granice sa Češkom, zajedno sa okolnim mjestima, Rudnim gorjem i oblasti Cvikau (Zwickau) nositi titulu kulturne prijestonice Evrope. „C the Unseen“ – to je moto organizatora, prema kojem treba učiniti vidljivim do sada nevidljivo i zanemareno. Program ima nekoliko težišta među kojima su „Istočnoevropski mentalitet”, „Komšiluk, poštovanje, tolerancija” i “Demokratija, participacija, društvena kohezija”.

Jedan od glavnih projekata je nazvan “3000 garaža”. Za vrijeme DDR-a u gradu su na sve strane građene garaže. One nisu služile samo kao mjesta za parkiranje automobila već i mjesta susreta i privatnosti. Priče pojedinih vlasnika garažnih mjesta sa portretnim fotografijama na izložbi pripovijedaju o životu tih ljudi u nekadašnjem Gradu Karla Marksa i o prelomnim promjenama poslije 1989.

Nova Gorica, Goricija, Gerc – tri imena jednog mjesta

Novina među kulturnim prijestonicama Evrope jeste da dva mjesta jesu jedna kulturna prijestonica Evrope, ali svaki za sebe. Radi se o podijeljenom gradu Novoj Gorici u Sloveniji i Goriciji (Gorizia) u Italiji.

Mjesto je osnovano oko godine hiljadite kao sjedište grofova od Gerca (Görz), koji su spadali u najvažnije plemićke porodice na južnoj strani Alpa. Kasnije su gospodari bili Habzburzi, a tada se grad zvao Gerc (Görz). To je bio živ kosmopolitski grad, na ulicama se govorio slovenački, italijanski i njemački. Posle Prvog svjetskog rata i raspada Habsurške monarhije Gerc je pripao Italiji i nazvan je Goricija. Slovenačko stanovništvo je asimilovano, a kulturna raznolikost je bila prošlost. 

Poslije Drugog svjetskog rata stanje je opet promijenjeno. Najveći dio grada je ostao na italijanskoj strani, ali Josip Broz Tito, tadašnji jugoslovenski vođa, nije htio da se odrekne mjesta i podigao je na obližnjim livadama na jugoslovenskoj strani Novu Goricu. To je planski razvijan grad, moderan i funkcionalan.

Time je cementirana granica između dva grada, porodice su razdvojene, nepovjerenje je poraslo na obje strane. Hladni rat između Istoka i Zapada i mali grad između navodnih fašista i tobožnjih komunista. I poslije pada Gvozdene zavjese granica je postojala još 16 godina. Slovenija je 2004. postala članica Evropske unije, a 2007. je pristupila Šengenskom sporazumu. Tek tada su oba mjesta mogla da sarađuju na suočavanju sa prošlošću. Sada poslednji podijeljeni grad Evrope može da ponese naziv kulturne prijestonice Evrope.

„Bezgranično“ između Istoka i Zapada

Granica više nije tu, ali arhitektura odaje mnogo o istoriji grada. Italijanski stari grad i fasade sa štukaturom na jednoj strani. A na drugoj betonske građevine iz socijalizma. Lijepa priroda je ravnodušna prema nekadašnjim podjelama. Ona je na obje strane jedinstvena. Tirkizna rijeka Soča, Vipavska dolina, Solkanski most kao najveći železnički kameni most na svijetu, privlače posjetioce.  

Moto koji sugeriše odsustvo granica „Borderless“ jeste i simboličko ponovno ujedinjenje grada. Nova Gorica i Goricija se zajedno predstavljaju kao „kulturna prijestonica Evrope 2025. bez granica”.

Otkriti Evropu

Naredna godina će biti posvećena gradovima koji su preživjeli i prevazišli brojne istorijske lomove. Jedinstveni su, inovativni, raznoliki, i vrijedni posjete. Upravo to je cilj programa koji imenuje kulturne prijestonice Evrope – da podstakne i evropsku raznolikost i osjećanje zajedničkog naslijeđa evropskih kultura i evropske pripadnosti. Program je 1985. inicirala tadašnja grčka ministarka kulture Melina Merkuri. Kemnic je četvrti njemački grad koji je izabran za kulturnu prijestonicu Evrope. Svečano otvaranje je planirano za 18. januar. Godišnji program je predstavljen u oktobru i ima 400 stranica, sa 150 projekata i 1000 dešavanja. U Novoj Gorici / Goriciji otvaranje je planirano za 8. februar. Program će početi šarolikom povorkom koja će krenuti od Železničke stanice Goricija ka Novoj Gorici.

Pratite nas i na Facebooku, na X-u, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu