Katalonija i njeni džihadisti

„Jasno je postojanje opasnosti u Kataloniji" – tako je glasio stav američkog Stejt departmenta još 2010. godine kada se radilo o bojazni zbog moguće radikalizacije mladih muslimana u ovoj španskoj pokrajini. U dokumentu, koji je do javnosti dospio preko platforme Vikiliks, piše da je Barselona „čvorište zabrinjavajućih pokreta" zbog velikog broja muslimana od kojih bi manji broj mogao biti regrutovan za džihad. Doseljavanje iz sjeverne Afrike, Pakistana i Bangladeša načinilo je ovaj region „magnetom za regrutovanje terorista", dodaje se u papiru.

Dan nakon napada u Barseloni je španska štampa objavila brojke koje ilustruju opasnost. Trećina muslimana u Španiji živi u Madridu, Barseloni, kao i u Seuti i Melilji, dvjema španskim eksklavama na afričkom tlu. Između 2012. i 2016. je u cijeloj zemlji uhapšeno 178 džihadista, a četiri petine dolazile su iz pomenutih gradova.

Nije slučajnost što veliki broj muslimana živi u Kataloniji. Tamošnja ekonomija već godinama doživljava bum i vapi za jeftinom radnom snagom. Katalonska vlada je prvo bacila udicu u Poljsku, ali su bez uspjeha ostali pokušaji da se odande privuku radnici. Bolje su sreće bili od kada su 2003. otvorili kancelariju u marokanskoj Kazablanki. Prema podacima iz 2015. u Kataloniji je živjelo pola miliona muslimana što je tada činilo sedam odsto stanovništva.

Prelomna godina

Fernando Reinares i Karola Garsija Kalvo, dvoje renomiranih stručnjaka za terorizam, pišu da se situacija sa potencijalnim islamističkim teroristima u Kataloniji dramatično promijenila prije četiri godine. Do 2013. su naime 90 odsto uhapšenih zbog mogućih islamističkih veza bili strani državljani, mahom rođeni u Maroku, Alžiru i Pakistanu. Od tada međutim polovinu uhapšenih čine oni rođeni u Španiji i sa španskim državljanstvom. Najviše hapšenja bilo je u dvije pomenute eksklave.

Zašto baš 2013. godina kao prekretnica? S jedne strane, te se godine rat u Siriji zaoštrio do mjere koja je izazvala ogorčenost, bijes i radikalizaciju mnogih mladih muslimana širom svijeta. Uz to, taman je u Španiji stasavala druga generacija migranata, sinovi i kćeri muslimana koji su se doselili devedesetih godina.

Katalonske vlasti se rado razmeću multikulturalnom atmosferom Barselone, piše novinar Ignjacio Sembrero u svojoj knjizi „Alahova Španija" (La España de Alá). Sembrero analizira da se ipak malo preduzima za integraciju muslimanskih došljaka – tako je, piše, Barselona jedina zapadnoevropska metropola bez velike džamije. Redovno se odbijaju i zahtjevi za gradnju manjih džamija u gradskom jezgru. Lokalne vlasti umjesto toga dozvoljavaju podizanje bogomolja u teže pristupačnim i manje atraktivnim industrijskim i poslovnim zonama.

Dio razloga leži, tumači Sembrero, u sveprisutnom istorijskom sjećanju na Al Andaluz, kako glasi arapski naziv za veći dio Iberijskog poluostrva koji su kontrolisali muslimani tokom 800 godina (711-1492). To je jedna od istorijskih trauma Španije i razlog što Katalonija odbija ponude bogatih zemalja Arabijskog poluostrva za izgradnju atraktivnih džamija. „Španija je, uključujući Kataloniju, posebno atraktivna u očima Arapa", piše Sembrero. „Nije njima isto da li ulažu svoje petrodolare u Berlin, grad sa najvećim muslimanskim prisustvom u Evropi, ili u Barselonu koja je od 801. godine bila dio Al Andaluza."

Pitanje identiteta

Katalonija donekle dijeli problem sa zemljama poput Njemačke, Francuske i Belgije: mladi muslimani druge ili treće generacije razapeti su između zemlje porijekla svojih roditelja ili djedova i zemlje u kojoj su rođeni, između mahom sekularnog društva u kojem žive i religioznosti u porodici. No problem ima i posebnu katalonsku notu koja se ogleda u stalnom rivalstvu te pokrajine i centralnih vlasti u Madridu. Dvostruki identitet – čak su španski i katalonski prilično različiti jezici – dodatno otežava integraciju.

„U Kataloniji vidimo ne samo pojačanu koncentraciju salafističkih pokreta, već i društvo podijeljeno kroz pitanje identiteta", piše ekspert za terorizam Fernando Reinares. Nije slučajno, tumači on, što u taj identitetski vakuum uspješno uskaču džihadisti. Džihadizam mladim migrantima ili potomcima migranata obećava lako razrješenje identitetske dileme po devizi: prikloni se „Kalifatu" pa se više nećeš ni pitati da li si Marokanac, Katalonac ili Španac.