F-16 ili MiG-29?
14. februar 2023
U zaokretu te za sjedište pritisne višestruka sila zemljine teže. Samo najbolja kondicija i specijalne nogavice koje potiskuju krv iz nogu sprečavaju gubitak svijesti. Rijetko je brzina leta ispod 900 kilometara na sat.
Ovako bivši pilot njemačkih vazduhoplovnih snaga Joahim Vergin opisuje svoje utiske sa leta borbenim avionom. „Ubrzanje zaustavlja dah".
Možda se osjećaj može uporediti sa vožnjom rolerkosterom u zabavnom parku, ali to je samo uslovno poređenje, jer su sile koje djeluju na pilota dvostruko jače. Pored toga, u borbenim uslovima pilot mora da opslužuje niz oružanih sistema. Borba, izbjegavanje, odbrana. U krajnjem slučaju radi se o životu i smrti, često pri nadzvučnoj brzini.
Pogonski mehanizam pod visokim pritiskom
Trenutno je u toku debata da li da NATO Ukrajini isporuči američki višenamjenski lovački avion F-16 ili njegov ruski pandam MiG-29.
Prvi put su takvi mlazni avioni upotrijebljeni krajem Drugog svjetskog rata. Mlazni pogon omogućava mnogo veće brzine od propelerskog koji je do tada preovladavao.
Robert Kluge, stručnjak za vazduhoplove Njemačkog muzeja objašnjava da mlazni pogon usisava i komprimira vazduh s prednje strane. U vazduh pod pritiskom se ubrizgava pogonsko gorivo koje se zapali. Vazduh u ekstremno snažnoj struji izlazi na zadnju stranu pogonskog mehanizma. Takav mlaz udara na pistu ili okolni vazduh i tako ubrzava avion.
Udari iz vazduha
Takvi borbeni avioni mogu da napadaju ciljeve i u vazduhu i na zemlji. Mogu biti naoružani raketama vazduh-vazduh koje za vrijeme leta mogu razoriti ciljeve u vazduhu.
Za napade na ciljeve na tlu koriste se rakete vazduh-zemlja ili obične bombe koje onda padaju prema ciljevima „po zakonima fizike", kaže Leonhard Huben, istoričar i slobodni saradnik Vojnoistorijskog muzeja Berlin-Gatov.
MiG-29: tehnika kompromisa
U konstrukciji borbenog aviona mora da se odmjeri da li taj avion mora prvenstveno da obara druge letjelice i da li su te letjelice slični avioni koji mogu da se brane? Ili se avion pravi prije svega za napade na ciljeve na zemlji?
Takva strateška razmišljanja se ogledaju u tehnologiji koja se primjenjuje. Da li avion mora da bude lak i okretan za borbu sa drugim avionima ili mora da ima velike rezervoare da bi imao veći dolet?
MiG-29 je kompromisno rješenje sa tadašnjom svrhom da štiti granice Varšavskog pakta od avijacije NATO-a. On je proizveden 1983. kao takozvani lovac-presretač. U stanju je da se brzo podigne u vazduh i dođe do cilja.
MiG-29 je zbog načina na koji je konstruisan ekstremno okretan u vazduhu. On čak može na kratko vrijeme da stoji okomito na sopstvenom mlazu. U početku je usljed malog rezervoara mogao da prevali male razdaljine, tako se uštedjelo na težini.
F-16: multitalenat sa pokretne trake
Najveći dio modernih aviona kombinuje niz namjena. Prema Hubenu je ekonomičnije da se proizvode višenamjenski borbeni avioni, pošto mogu da se proizvode u velikom broju na samo jednoj proizvodnoj liniji.
F-16 je takav avion. Proizveden je u Sjedinjenim Američkim Državama sedamdesetih godina kao ekonomičan višenamjenski borbeni avion namijenjen opremanju savezničkih nacija.
Na svijetu je F-16 najčešće proizvođen avion koji je još uvijek u sastavu niza armija. Još uvijek se proizvodi u Sjedinjenim Američkim Državama i stalno poboljšavaju njegove karakteristike.
„F-16 proizveden pre 20 godina je ravnopravan sa ruskim avionima koji su proizvedeni prije tri do pet godina", tvrdi Huben. On objašnjava da je Rusija devedesetih godina izgubila tehnologiju, a mnogo njenih talentovanih konstruktora su se iselili na zapad.
Više oružani sistem nego oružje
Pored tehnologije i konstrukcije, naoružanje aviona je odlučujuće. Bez njega je avion „ljuštura, kao vatrogasna kola bez pokretnih merdevina", kaže Robert Kluge iz Njemačkog muzeja. On smatra da će uz borbene avione, Ukrajini biti isporučeno i moderno naoružanje.
Ukrajina bi mogla da iskoristi takve avione i obezbijedi svoj vazdušni prostor. Za razliku od protivvazdušnih raketa sistema Patriot, avioni su izuzetno mobilni, mogu da obezbijede veliku površinu obarajući krstareće rakete svojim raketama vazduh-vazduh.
Leonard Huben smatra da nije vjerovatno da će doći do vazdušnih obračuna ruskih i ukrajinskih pilota kao u holivudskim filmovima i objašnjava da današnji borbeni avioni ispaljuju rakete koje su izvan vidokruga protivnika.
Isto kao i kod tenkova, važi pravilo: ko prvi otvori vatru i pogodi – pobijedio je. Moderne rakete tipa vazduh-vazduh se na neki način prikradaju cilju i tek u njegovoj blizini aktiviraju svoj radar. Tada je obično prekasno za drugi avion da je izbjegne. Ratna stvarnost nije ni nalik na film s divljim akrobacijama i paljbom iz mitraljeza.
Obuka pilota traje godinama
Ipak, piloti moraju da savladaju i vještinu borbe izbliza, za slučaj da su ispaljene sve rakete. Tako obuka za pilota njemačkog Jurofajtera košta pet miliona evra po pilotu i traje od pet do šest godina. Piloti moraju da budu u stanju da obavljaju niz zadataka istovremeno i to u ekstremnim uslovima.
Bivši pilot Joahim Vergin se sjeća da je na njegovom prvom samostalnom letu otkazao jedan motor. Mada se uplašio, tačno je znao, „na osnovu drila i obuke", šta treba da radi – i preživio je.
Svaki pilot savlada vještinu letenja samo na jednom tipu borbenog aviona, dodatna obuka za prelazak na drugi tip bila bi previše opsežna. Vergin je morao da se prebaci sa Fantoma na Tornado, a dodatna obuka je trajala sedam mjeseci.
Stručnjaci smatraju da je to najveći izazov za ukrajinske pilote. Sva uputstva i komande u avionima Sjevernoatlanskog pakta su na engleskom. To nije jednostavno za one koji čitaju samo na ćirilici. Sve oznake udaljenosti ili visine su u stopama i miljama. Sovjetski piloti su obučavani u metričkom sistemu.
Borbeni avion kao mit
Ovakvi avioni su u ratu više od zbira svojih tehničkih karakteristika. Robert Kluge opisuje avion kao „mit“, jer se, za razliku od čovjeka, kreće i u trećoj dimenziji.
Avion može da se posmatra i kao simbol, koji podiže moral sopstvenim jedinicama. Osim toga, on je važna šahovska figura u ratnoj strategiji. Samo posjedovanje ovakvih aviona može dovesti do toga da neprijatelj odustane od svojih namjera.
Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na
Instagramu