Evropa se okreće Balkanu

Donedavno je u Briselu preovladavalo mišljenje da bi Balkan trebalo „zamrznuti“ i sa njim se pozabaviti tek kada EU za to nađe vremena. To smatra politolog Ivan Krasnev. Ali razvoj događaja je bio sasvim drukčiji. Finansijska kriza u Grčkoj, ruska agresivna politika, energetski planovi Rusije koji su uključivali i Balkan, bliskoistočni izbjeglički zbjegovi preko Balkana, stotine hiljada potražilaca azila sa Zapadnog Balkana, siromašni migranti iz Bugarske i Rumunije, sve to je rubni evropski region vratilo u centar pažnje politike Evropske unije.

Svaki deseti Evropljanin (ako se ne računa Turska) živi na Balkanskom poluostrvu. Region je heterogen, ali u poređenju sa ostalim regionima njegove zemlje ipak posjeduju i izražene zajedničke osobenosti: siromaštvo, ekonomska i društvena zaostalost, nedostatak vladavine prava, politička nestabilnost. Krizna godina je dodatno zaoštrila već postojeće probleme. Johana Dajmel iz minhenskog „Društva za jugoistočnu Evropu“ naziva region „sastavnim dijelom jezgra Evrope“, pa bi EU pod hitno morala da pronađe nova rješenja, strategiju i instrumente za Balkan.

Bijeg od siromaštva

Analitičari se slažu u ocjeni da je neophodno da se regionu posveti više pažnje i da je to u sveukupnom evropskom interesu. Pojnajprije izbjeglice koje sa Balkana ili samo preko njega stižu u EU potvrđuju ovaj nalaz. „Sada se mora razgovarati sa tim zemljama. Ne više razgovarati o njima nego – sa njima“, smatra Dušan Reljić iz Fondacije nauka i politika. On podsjeća da je najveći broj izbjeglica u prvoj polovini godine u Njemačku došao sa Zapadnog Balkana.

Njemačka je takođe zemlja u koju je iz Rumunije i Bugarske došlo najviše takozvanih „doseljenika iz siromaštva“, njih više od 200.000 u poslednje dvije godine. Ti ljudi bježe zbog nedostatka perspektive u svom zavičaju.

„Za čitav region, nezavisno od toga da li su zemlje članice Evropske unije ili nisu, karakterističan je relativno nizak životni standard i prije svega velika nezaposlenost među mladima. Sve veći je jaz u dohotku i blagostanju između evropskog sjevera i juga. Protesti u Bosni 2014. i u Makedoniji s proljeća 2015. ili aktuelni protesti u Crnoj Gori nose u sebi zahtjev za novom političkom kulturom i ekonomskom, demokratskom i političkom perspektivom“, konstatuje Johana Dajmel.

Oko takve perspektive bi se morale potruditi i balkanske zemlje i EU, inače će migracioni pritisak ostati konstantan.

Balkanski izbjeglički put

Drugom polovinom godine Balkan je opet dao materijal za glavne vijesti. Stotine hiljada bliskoistočnih izbjeglica su potražili put na zapad preko Grčke, Makedonije, Srbije, delom i preko Bugarske, Hrvatske i Slovenije.

Naročito Makedonija i Srbija nisu imale lak zadatak organizovanja tranzita. Ipak, veći izgredi ili nasilje su izostali. Izbjeglice nisu svuda naišle na dobrodošlicu, ali su ih samo preusmjerili prema Austriji i Njemačkoj. Dušan Reljić kaže da su se Makedonija i Srbija prema izbeglicama ponašale humanije nego neke članice EU: „Začudo, članice Evropske unije iz regiona su više doprinijele tome da se loše misli o Balkanu, dok su zemlje koje nisu članice dale pozitivan doprinos“.

Balkanske vlade jednim dijelom nisu na vrijeme uvidjele problem pa se nisu pripremile. Krijumčarske bande su dobro zarađivale na ljudskoj nevolji sve dok nije organizovan kakav takav prijem i prevoz izbjeglica. Kvote Evropske unije nisu naišle na odobravanje. Doduše, vlade u Zagrebu, Sofiji i Bukureštu su pristale na njih, ali stanovništvo nema pozitivan odnos prema izbjeglicama. Antiliberalne i ksenofobične reakcije su bile posebno primjetne u Bugarskoj, zbog čega su izbjeglice zaobilazile ovu zemlju. U odnosu na izbjeglice Evropa se opet podijelila, a balkanske zemlje su bile uglavnom u grupi sa Mađarskom, Poljskom ili baltičkim zemljama koje ne žele izbjeglice.

Granice i bezbjednost

Veliki broj izbjeglica je na dnevni red stavio pitanje spoljnih granica Evropske unije. Ivan Krastev kaže: „Evropska unija već deset do petnaest godina pokušava da zaobiđe tu temu. Sada mora da riješi problem, ako hoće da riješi izbjegličku krizu“.

I NATO mora da zaštiti svoje granice na Balkanu. Rumunija I Bugarska su kao članice zapadne vojne alijanse više puta tokom godine ukazivale na opasnost koju za njih predstavlja konflikt u Ukrajini. Bukurešt ima dodatni sukob sa Moskvom oko Moldavije i njenog otcijepljenog dijela Pridnjestrovlja.

Geopolitičke i energetske planove Kremlja u regiji trebalo bi shvatiti ozbiljno, kaže Johana Dajmel i objašnjava: „S jedne strane, Srbija je u strateškom partnerstvu sa Moskvom, a sa druge strane, Crna Gora koja je upravo dobila poziv da se priključi NATO. Naposljetku, migracije i izbjeglička kretanja imaju bezbjednosnu komponentu, jer bi moguće vjersko radikalizovanje muslimanskih zajednica u regionu predstavljalo potencijalnu opasnost i za te zemlje i za Evropu. U odnosu na sva ta pitanja Balkan igra važnu ulogu za cijelu Evropu, sada još više nego prije“.