Dekodiranje Kine: Izbori na Tajvanu

„Da li ste posvećeni Ustavu Republike Kine?", upitala je novinarka tokom televizijske debate uživo sa predsjedničkim kandidatima.

U ovom pitanju je zapravo sadržano sve. Naime, riječ je o odnosima između Tajvana i kopna, između Republike Kine (RK) i Narodne Republike Kine (NR Kine). Riječ je o pravnom manevarskom prostoru u oblikovanju ovih odnosa, koji u najgorem slučaju imaju potencijal da izazovu svjetski rat u 21. vijeku.

Tajvan je sastavni dio svete teritorije Kine

Republika Kina/Tajvan je u velikoj mjeri izolovana prema međunarodnom pravu. Ujedinjene nacije i većina zemalja širom svijeta priznale su Narodnu Republiku Kinu kao jedinu legitimnu vladu Kine od 1971. godine. Kao i Njemačka, one nemaju diplomatske odnose sa Republikom Kinom/Tajvanom. Samo 13 zemalja priznaje Tajvan. To su uglavnom manje države u Latinskoj Americi i Pacifiku - plus Sveta stolica u Vatikanu.

Narodna Republika Kina smatra Tajvan otcijepljenom provincijom. Ustav NR Kine u preambuli predviđa: „Tajvan je sastavni dio svete teritorije Narodne Republike Kine".

Zato na kopnu nema govora o predstojećim „predsjedničkim izborima”, već samo o „regionalnim izborima na Tajvanu”. U očima Pekinga, izraz „Tajvan" je politički stimulans. To implicira pogled političkih snaga na ostrvu koje teže nezavisnosti. Jer, u međunarodnim organizacijama Tajvan se naziva „Kineski Tajpej“ kao u Međunarodnom olimpijskom komitetu (MOK) ili „zasebna carinska teritorija Tajvana, Pengua, Kinmena i Macua" kao u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (STO). Ovo su nazivi za Tajvan plus tri ostrva.

2005. godine, na osnovu Ustava Narodne Republike Kine, Nacionalni narodni kongres, što je naziv za pseudo-parlament u Pekingu, odobrio je „zakon protiv otcjepljenja" koji legitimiše upotrebu sile za osvajanje Tajvana ako ostrvo proglasi nezavisnost. Brojne rakete su već usmjerene ka strateškim ciljevima na Tajvanu. Kineski borbeni avioni više puta prelaze takozvanu srednju liniju u moreuzu između kopna i ostrva.

Proglašenje nezavisnost nije u skladu sa sopstvenim ustavom

Na Tajvan se primjenjuje verzija Ustava Republike Kine iz 1947. Nakon završetka Drugog svjetskog rata u Aziji 1945. Nacionalna narodna partija (KMT) na čelu sa osnivačem države Sun Jat-Senom vodila je još četiri godine građanski rat protiv komunista pod vođstvom Mao Cedunga. Nakon gubitka rata, KMT se povukla na ostrvo Tajvan 1949. godine.

Ustav Republike Kine nije definisao granicu zemlje. Član 4. iz 1947. godine, koji je i danas na snazi, predviđa da se „Teritorija Republike Kine unutar njenih postojećih nacionalnih granica neće mijenjati osim odlukom Narodne skupštine".

Od 1947. Narodna skupština Republike Kine/Tajvana nije donijela rezoluciju o nacionalnoj granici. To znači da je, prema važećem ustavu iz 1947. godine, kopno takođe dio Republike Kine. Tako da proglašenje nezavisnosti Tajvana ne bi bilo u skladu sa njegovim sopstvenim Ustavom.

SAD kao svetac zaštitnik

Kada su Sjedinjene Države uspostavile diplomatske odnose sa Narodnom Republikom Kinom 1979. godine, američki Kongres je u aprilu usvojio Zakon o odnosima sa Tajvanom ("Taiwan Relations Act"). Zakon stvara osnovu za pro forma odnose sa vladom u Tajpeju. Takođe zahtijeva od američke vlade da „opskrbi Tajvan oružjem odbrambenog karaktera”i „da zadrži sposobnost Sjedinjenih Država da se odupru bilo kakvoj upotrebi sile ili drugim oblicima prinude, koji bi mogli da ugroze bezbjednost Tajvana".

Ako bi Narodna Republika prva izvršila vojni udar na Tajvan, Sjedinjene Države ne bi bile obavezne da vojno brane Tajvan. Međutim, u Vašingtonu bi se vodile i rasprave o tome da li bi Bijela kuća trebalo mnogo eksplicitnije da se posveti odbrani Tajvana.

„Pozadina ovih diskusija je široko rasprostranjena percepcija u Vašingtonu da se ravnoteža vojne moći u Aziji mijenja u korist Kine", piše politikolog Marko (Marco) Overhaus iz Berlinske fondacije za nauku i politiku. „Pored toga, Kina godinama ulaže u balističke i krstareće rakete. To bi izuzetno otežalo SAD da priteknu u pomoć Tajvanu u slučaju sukoba.

Kvadratura kruga

Međutim, da se vratimo na početak priče i sporno pitanje o najperspektivnijem kandidatu vladajuće DPP, Lai Čing-teu.

On je odgovorio uobičajno i sveo Ustav na državno zagarantovana građanska prava i demokratski oblik vlasti. „U praksi se na Tajvanu trenutno primjenjuju samo amandmani na Ustav", pojasnio je Lai. Lai se već 2017. našao na udaru kritike. Zbog jedne izjave, predbacivalo mu se da se zalagao za „nezavisnost Tajvana".

Kandidat opozicione KMT Hou Ju-ih kaže da mu je Ustav urezan u srce. Mirna kohezija bi mogla biti ostvarena samo ako suprotstavljene strane „ne priznaju niti opovrgnu suverenitet neprijatelja".

Treći kandidat, Ko Ven-je, retorički je odgovorio na pitanje: „Nas trojica se ne kandidujemo za guvernera neke američke savezne države, niti za guvernera neke kineske provincije, već za predsjednika Republike Kine. Zašto smo uopšte ovdje "ako nismo posvećeni Ustavu?"

Kao predsjednik mlade političke stranke, Tajvanske narodne partije (TPP), Ko, koji je osam godina bio gradonačelnik glavnog grada Tajpeja, rezimirao je: „Zašto raspravljamo o pitanju, na koje nema odgovora? To je traćenje našeg vremena i energije. U ovom trenutku ni ponovno ujedinjenje ni nezavisnost nisu prava politička opcija. Ostaje samo status kvo."

„Dekodiranje Kine" je serija koja kritički klasifikuje kineske stavove i argumente o aktuelnim međunarodnim pitanjima iz nemačke i evropske perspektive.