Brisel kao neprijatelj: Mađarska i EU

Na susretu evropskih narodnih stranaka, održanom početkom marta u Dablinu, mađarski premijer Viktor Orban se izjasnio kao konstruktivni Evropejac. On je čestitao predsjedniku Evropske komisije Žozeu Manuelu Barozu na spašavanju eura, pozvao Evropu da u slučaju krize na poluostrvu Krim stane u odbranu demokratskih vrijednosti i zahtjevao jednu konkurentniju Evropu.

Sedmicu kasnije, tokom nacionalnog mađarskog praznika 15. marta, on je pred hiljadama svojih poklonika održao sasvim drugačiji govor. Mađarska se bori protiv mnogo jačeg i većeg neprijatelja od sebe, „sa finansijskim središtem i velikim metropolama“, a pri tome je mislio na Brisel kao cetar EU. Njegova vlada će zaštititi mađarske porodice od „lihvara, monopola, kartela i imperijalnih birokrata“, a posljednji Orbanov sinonim se odnosio na povjerenike i službenike EU.

Između populizma i konstruktivne kritike

Takvi nastupi su karakteristični za mađarskog premijera, koji je u inostranstvu uvijek umjeren i proevropski orjentisan. Drugačije je u Mađarskoj. Od kada su on i njegova stranka na izborima u aprilu 2010. osvojili dvotrećinsku većinu, oni se sve više retorički distanciraju i udaljavaju od Evrope i EU. „Mađarska sada ima novu državnu ideologiju u kojoj su pomiješani euroskepticizam i etnicizam“, kaže filozof Gaspar Miklos Tamas.

Najnoviji primjer je kampanja za parlamentarne izbore 6. aprila. U središtu predizborne kampanje Orbanove stranke Fidesz našla se takozvana „borba za smanjenje cijena komunalija“. Riječ je o visokim cijenama struje, vode, gasa i zbrinjavanja otpada u Mađarskoj. Tako je vlada tokom prošle godine dva puta za po 10 posto smanjila te troškove, a ove godine u februaru se to i po treći put dogodilo. Takvi postupci su za posljedicu imali rast popularnosti vladajuće partije. Sve to je pratila i kampanja obojena nacionalističkom retorikom u kojoj su prozivane strani energetski koncerni i Evropska unija, koja trenutno istražuje da li su na taj način prekršena pravila i uredbe EU o smanjenju cijena. „Brisel će biti pozornica borbe za pojeftinjenje komunalija“, rekao je prije nekoliko sedmica mađarski premijer.

Inostranstvo kao žrtveni jarac

Visoke cijene energije i komunalija u Mađarskoj su, između ostalog, posljedica visoke stope poreza od 27 posto, koji je Orbanova vlada povisila 2012. i to u namjeri monopolizacije potrošača, pa čak i državnih ustanova. Pri tome su Orban i Fidesz to pripisivali inostranim koncernima „koji preko leđa mađarskih potrošača žele ostvariti dodatnu zaradu, a EU im istovremeno pomaže da to i ostvare“. Orban je ekstremno pojednostavio izbornu strategiju i program vladajuće stranke i sveo je na borbu protiv visokih cijena komunalija, pisalo je u nedavnom komentaru lijevo-liberalnog dnevnog lista „Népszabadság“ pod naslovom "Čudesno oružje u preizbornoj kampanji“.

I pored sve retorike protiv EU, Mađarska trenutno ne želi istupit iz te zajednice. Ipak, ta perspektiva se pak dugoročno ne može isključiti. Trenutno stranka Fidesz i njoj bliski poduzetnici profitiraju od subvencija EU za poljoprivredu, koje su u zaduženoj i krizom poljuljanoj Mađarskoj važan ekonomski faktor.

Moskva i Peking kao alternativa

Istovremeno se Mađarska pod Orbanovim vodstvom sve više i više ekonomski orjentiše ka Istoku. U januaru je Orban putovao u Moskvu, gdje je dobio obećanje za deset milijardi eura visok kredit za proširivanje atomskih postrojenja u Paksu. Nekoliko sedmica kasnije, on je u Kini insistirao na povećanju investicija, uz osiguranje da se neće miješati u unutrašnje poslove Kine. „Orbanovo otvaranje prema Istoku već ima posljedice za EU“, smatra politolog Dariusz Kalan iz Poljskog instituta za međunarodne odnose. „Njegove odluke su bile nepovoljne za istočne partnere, a Kina i Rusija stavove Budimpešte koriste za ostvarenje svojih interesa i ciljeva, kako bi kroz bilateralne pregovore sa članicama EU, oslabile Brisel“, smatra on.

Očito je da Orban želi ojačati tabor euroskeptika i s tim ciljem zagovara veću autonomiju pojedinih zemalja članica EU. On zagovara „Evropu stvorenu od nacija“, u kojoj bi konzervartivne vrijednosti , tradicionalna slika porodice i kršćanstvo trebali imati važniju ulogu.

EU proširenje na Istok kao šok

Ovo otvoreno neprijateljstvo prema Evropi ne može baš sasvim slijediti većina Mađara. Ipak, među njima je sve onih koji imaju negativan stav prema ujedinjenoj Evropi, pokazuje studija Instituta za istraživanje javnog mnjenja Tarki iz avgusta 2013. Međutim, s druge strane, a kako pokazuje nedavno istraživanje Ipsos instituta provedeno u deset evropskih zemalja, europesimizam u Mađarskoj je trenutno ispod prosjeka u drugim zemljama EU.

Pozadina rastućeg europesimizma u Mađarskoj, slično kao i u drugim istočnoevropskim zemljama, trebao bi biti osjećaj ljudi u toj zemlji da je proces pristupanja EU u pogledu mnogih pitanja protekao pogrešno.

Dolazak do podsticajnih sredstava EU pokazao se mnogo težim od očekivanog. Osim toga, dobar dio tih sredstava pripao konsultantskim i firmama za proizvodnju oružja iz EU i tako je vraćen nazad odakle je i došao. Za zapadnoevropske firme je liberalizacija i otvaranje tržišta EU bio unosan posao, a za zemlje poput Mađarske je taj proces u mnogim oblastima bio ogroman šok. U nekim segmentima privrede, kao što su prehrambena i poljoprivredna industrija, tu utrku većina proizvođača i firmi nisu mogli preživjeti.

Međutim, Mađarska pak treba da bude zahvalna za otvaranju tržišta, uzvraća ekonomista Miklos Koren na portalu index.hu, protiveći se širenju neraspoloženja protiv stranih firmi. „Multinacionalne kompanije u Mađarskoj su produktivnije i imaju brži rast i povećanje plata, kao i broja zaposlenih. One su najveće poreske platiše, a područja u kojima te firme rade profitiraju i doživljavaju ekonomski procvat“, zaključuje Koren.

Autori: Keno Verseck / Faruk Šabanović

Odgovorni urednik: Svetozar Savić