Balkanske stabilokrate

Balkan je više od rute. Migrantski talas je 2015. ponovo, istina kratkoročno, skrenuo pažnju na jugoistočnu Evropu, ali interesovanje je bilo uglavnom površno. Taj region važi kao prolazna oblast ili glasijas, prostor ispred spoljnih granica utvrđenja zvanog EU, ali ne i kao same države. Uz to je migrantska kriza prizvala u sjećanje jednu opštepoznatu stvar. Onaj dio Evrope koji je tokom raspada ratom zahvaćene Jugoslavije 90-ih godina svjetsku politiku ostavljao bez daha leži tik pred vratima Evropske unije, kojoj sada pripadaju dvije zemlje bivše Jugoslavije - Hrvatska i Slovenija. Ono što se u prošlosti događalo na jugoistoku kontinetna rijetko je bilo bez posljedica po bogati sjeverozapadni dio. 

Pojedini evropski političari su zadovoljni ulogom datom regionu da zapravo bude bedem protiv migrantskih struja i da države u regionu ne prave više probleme. Makedonija, Bugarska i Mađarska su ispunile takvu vrstu očekivanja izgradivši žičane ograde na granicama i tako učinile kontinent neprohodnim. Kao znak zahvalnosti su u Briselu i nekim drugim evropskim metropolama mnogi bili spremni prihvatiti nepouzdane političare poput nekadašnjeg makedonskog premijera Nikole Gruevskog. A u ime stabilnosti i sigurnih granica ne vide njihovo autoritarno ponašanje i kršenja ustava.

Ovakva strategija sa sobom nosi rizike i samo djelimično je efikasna. Istina Balkanska ruta nije više toliko primamljiva koliko se tvrdilo u evropskoj godini otvorenih vrata 2015, koja su u međuvremenu zatvorena. No po cijelom Balkanu su se stvorile mreže koje koriste postojeće strukture da bi migrante, koji to sebi mogu da priušte, prebacili preko "zatvorenih" granica regiona. Moguće i zbog toga što korumpirane elite u državama poput Makedonije takođe zarađuju od krijumčarenja. Oni se bogatoj Evropi nude kao graničari a u svojoj zemlji zauzvrat mogu nesmetano da gospodare. Posljedice su sljedeće: u tim zemljama su se ili uz trpljenje ili čak direktno učešće države formirale kriminalne organizacije koje prave rupe baš u tim granicama.

Za države u regionu koje pak nisu diktature, ali zbog navodne stabilnosti konstantno krše demokratski i državnopravni standardi, razvio se jedan neologizam - riječ je o "stabilokratiji". Ali, jedna stabilokratija je stabilna samo jedno određeno vrijeme, kao što je upravo pokazao slučaj Makdeonije. A tamo, smijenjeni, ali u jednom dijelu naroda i dalje popularni autokrata, Niklola Gruevski, ne preza od nasilnih sukoba unoseći strah, kako bi zadržao vlast. Jer, za njega je mnogo više u igri od obične promjene vlasti u jednoj demokratiji. Gruevski mora da strahuje od pravosuđa, jer bi mogao da bude pozvan na odgovornost i zatvoren kada njegovi protivnici preuzmu punu kontrolu nad istim.  

Situacija u Srbiji je istina bolja nego u Makedoniji, ali ipak opasna. Većina, sa kojom je premijer Aleksandar Vučić osvojio predsjedničke izbore je istinska. Vučić je stvarno omiljen kod velikog dijela Srba. Čak i bez sistematskog uticaja na masovne medije u zemlji on bi dobio izbore, iako možda ne u prvom krugu. Vučić je sproveo ekonomske reforme, koje su sve samo ne popularne, ali koje donose prve plodove. On najavljuje da želi Srbiju dalje da reformiše i uvede u EU. Tako da je on na ovaj način zaradio podršku.

Evropska unija bi trebalo da Vučiću olakša da se odupre autoritarnim iskušenjima, koja izgledaju više zabrinjavajuće nego ranije, što se u Srbiji, van proevropske retorike, zapravo i odigrava. EU bi pak mogla ponešto da uradi: da podrži nezavisne medijske platforme i dodijeli stipendije za istraživačko novinarstvo, i to bi moglo da ima ogromno dejstvo. Podrška građanskim inicijativama poput misija za praćenje izbora ili programu za jačanje nezavisnosti državnih struktura. Srbija ima Savjet za borbu protiv korpucije koji bi takođe mogao da da dobar učinak kada bi ga vodila nezavisna ličnost koja bi imala zaštitu EU. 

Strah da se Vučić ili njegovi izazivači okrenu Rusiji i da bi EU stoga trebalo da bude stroža je pretjeran. Vučić i većina srpskih birača zna šta Moskva može da ponudi, a prije svega šta ne može da ponudi. A Evropa ne bi trebalo da se da zastrašiti ruskim babarogama. A posebno ne bi trebalo praviti bilo kakve ustupke u vezi sa minimalnim zahtjevima za uspostavljanje demokratskih standarda i pravne države. Jer, opasni su partneri koji obećavaju stabilnost a donose autokratiju. Partneri EU na Balkanu treba da budu demokrate a ne stabilokrate.