1.700 godina jevrejskog života u Njemačkoj
9. januar 2021
U 4. vijeku nije bilo lako izdati carski dekret, i zbog same logistike. Video objavljen na internet stranici 1700jahre.de pokazuje na duhovit način kako se to možda odigravalo u Rimskom carstvu. Udaljenost Rima od Kelna, tada glavnog grada germanske provincije pod slavnim imenom Colonia Claudia Ara Agrippinensium, u 4. vijeku je bila ogromna.
U Rimu je car Konstantin primio upit kelnskog gradskog vijeća koje je željelo da popravi jedan most. Grad na Rajni bio je siromašan, a u pomoć je htio da priskoči jedan Jevrej po imenu Isak. No, da bi to mogao, morao je da ima neku dužnost u gradskom vijeću, pisali su predstavnici Kelna caru Konstantinu s obzirom da Jevreji do tada nisu mogli da budu birani u vijeća.
Prvi dokaz jevrejskog života sjeverno od Alpa
Car vjerovatno nije ni slutio kakav je istorijski važan dokument stvorio svojim dekretom. To je, naime, najstariji očuvani pisani izvor o jevrejskom životu u Evropi sjeverno od Alpa. U dekretu stoji: „Zakonom koji važi u cijelom carstvu dopuštam svim gradskim vijećnicima da u gradsko vijeće imenuju Jevreje." Taj dokument, poslat u Keln, jasno dokazuje da su u tom gradu živjeli Jevreji.
Već 50-ih godina prošlog vijeka arheolozi su pronašli prva blaga jevrejske opštine ispod trga Rathausplac u Kelnu. Tada su naišli na ostatke sinagoge iz 11. vijeka. No, kada je taj trg za vreme obnove grada stradalog u Drugom svjetskom ratu pretvoren u parkiralište, nalazi su nekoliko narednih decenija nestali pod zemljom. Arheolozi su tek 2007. ponovo raskopali trg.
I naišli na otkriće vijeka: mreža uličica, zidova, podruma i stepeništa činila je kompletnu srednjevjekovnu jevrejsku četvrt. Da li su njeni dijelovi postojali i 321. godine? Istoričari su otkrili da su Jevreji barem jedno vrijeme živjeli usred društva i bili integrisani. To dokazuje blizina jevrejskih građevina palati rimskog upravitelja Kelna. Iznad tih arheoloških nalaza trebao bi do 2024. godine da bude izgrađen muzej. A Keln se takmiči i za uvrštavanje tih nalaza na listu Uneskove kulturne baštine.
I u drugim gradovima su pronađena svjedočenja o jevrejskom životu koja potiču od ranog srednjeg vijeka. U Augsburgu su arheolozi otkrili jednu uljanu lampu iz 4. ili 5. veka na kojoj je naslikana menora, jevrejski svjećnjak. Jevreji su živjeli i u Triru, kako dokazuje jedan edikt cara Valentijana I (364.-375.), kojim je zabranjeno smiještanje vojnika u sinagogama.
„Jevrejski život je obogaćivao društvo, umjetnost i nauku"
Konstantinov dekret iz 321. godine je najstariji izvor i time povod za jubilarnu godinu, pojašnjava Ulrike Lubek, koja je odgovorna za aktivnosti oko proslave „1.700 godina jevrejskog života u Njemačkoj". U Staroj sinagogi u Esenu ona je zajedno s drugim organizatorima predstavila program obilježavanja. Kako je rekla, upravo je u današnje doba posebno važno „učiniti vidljivim jevrejski život", kako bi se istakla kulturna raznovrsnost. Najkasnije napad u Haleu je jasno pokazao da su Jevreji u Njemačkoj ponovno postali „žrtve desnog ekstremizma", naglasila je.
Jubilarna godina biće svečano započeta u februaru. No, zbog pandemije koronavirusa već je otkazana planirana svečanost na kojoj je trebalo da učestvuje njemački predsjednik Frank-Valter Štajnmajer. Među planiranim manifestacijama biće postavljena i izložba, zasnovana na dekretu cara Konstantina, koja će, osim u Kelnu, gostovati i u drugim gradovima pokrajine Sjeverna Rajna Vestfalija i u Berlinu.
Jevrejska svakodnevica i istorija u Njemačkoj biće predstavljeni tematski pod motom „Pravo i nepravda", „Život i suživot", „vjera i duhovna istorija" te „Lica, priče i osjećaji". "Tokom mnogih decenija jevrejski život je obogaćivao društvo, jezik, umjetnost i nauku u Njemačkoj", rekao je na predstavljanju projekta Matijas Leb, direktor saveza gradova Vesfalen-Lipe. Zbog pandemije se planira i analogno i digitalno. U slučaju lokdauna biće ponuđene onlajn-alternative.
Uklanjanje antijevrejskih prikaza
"1.700 godina jevrejeskog života u Njemačkoj" je manifestacija koja ne želi samo da gleda unazad. Tu spadaju i progon Jevreja i Holokaust, ali tokom ove jubilarne godine ne bi trebalo da stoje u centru pažnje. Na katedrali u Kelnu nastaće novo umjetničko delo na temu današnjeg odnosa Jevreja i hrišćana.
Osim toga, kelnska nadbiskupija želi da da svoj doprinos manifestaciji i raspravom o antisemitskim skulpturama poput tzv. „jevrejske svinje" na katedrali. Jehiel Brukner, kelnski rabin, traži radikalan pristup: „ Bilo bi odlično kada bi se odlučilo, potpuno hrabro i revolucionarno, raskinuti s antijevrejskim prikazima na katedrali."
Već i u vezi s drugim crkvama bilo je rasprava o sličnim pogrdnim prikazima, no nijedan još nije uklonjen. Podsticanje diskusije može da pomogne u rasvjetljavanju duboko ukorenjenih predrasuda. No u ovoj jubilarnoj godini treba se prikazati ono lijepo u suživotu religija.