Šta ako ruski gas prestane da stiže u Srbiju?

Cijena nafte „nastavlja da divlja", a cijena gasa „dostiže nove rekorde“ javljali su beogradski tabloidi sredinom ove sedmice, uz odgovarajući broj uzvičnika.

Zbilja, gas je u srijedu na evropskom tržištu zabilježio cijenu veću od 2.200 dolara za hiljadu kubnih metara. Samo nedjelju dana ranije – pred početak napada Rusije na Ukrajinu – ista količina prodavala se za manje od 1.000 dolara.

Sa druge strane, već danima od srpskih zvaničnika stižu informacije da Srbija ima dovoljno gasa, da neće poskupjeti, da je dotok stabilan, i sve u tom stilu.

U srijedu uveče, u ponešto dramatičnom obraćanju predsjednika Vučića, uz silna nabrajanja šta je sve poskupjelo zbog rata u Ukrajini, a šta je sve Srbija uspjela da nabavi, javnost je saznala i da država ima nešto više od 120 miliona kubnih metara gasa u rezervi, ali i da troši oko desetak miliona dnevno.

Prema važećem ugovoru o isporuci gasa, koji je krajem prošle godine produžen na šest mjeseci i ističe 1. juna ove godine, Srbija Rusiji plaća 270 dolara za 1.000 kubika gasa. Ta „bratska“ cijena važi do nivoa od šest miliona kubika dnevno, a preko Srbija plaća tržišne cijene.

Od 1. juna bi trebalo da važi novi ugovor, po novoj cijeni, koji doduše još uvijek nije potpisan.

Međutim, napad Rusije na Ukrajinu je potpuno poremetio sve planove, pa se s pravom postavljaju pitanja – da li će ruski gas nastaviti da teče uprkos evropskim sankcijama Rusiji? Šta ako, na primjer, Bugarska „zavrne slavinu“ i ruski gas prestane da dolazi u Srbiju?

Jer Srbija, osim malo sopstvene proizvodnje, skoro sasvim zavisi od ruskog gasa koji teoretski može da dođe preko Ukrajine i Mađarske, ali sada dolazi takozvanim Turskim tokom pa preko Bugarske.

Sve zavisi od sankcija EU

Koliko juče je kompanija Nord Stream 2, koja stoji iza gasovoda Sjeverni tok 2, otpustila sve radnike: u početku se pojavila informacija i da je kompanija podnijela zahtjev za bankrot, međutim, ta tvrdnja je demantovana.

Prema riječima Gorana Radosavljevića, profesora na univerzitetu FEFA i nekadašnjeg generalnog sekretara Nacionalnog naftnog komiteta Srbije, pravo je pitanje da li je Evropa ozbiljna u sankcijama prema Rusiji ili nije.

„Ako Gazprom, Lukoil, Rosnjeft, Novatek i Surgutneftegas ostanu nedirnuti sankcijama, nije mnogo bitno šta se dešava sa ostatkom ekonomije, pošto veliki dio prihoda Rusije dolazi iz ovih 4-5 kompanija“, kaže Radosavljević za DW.

Ipak, evropske sankcije su za sada poštedjele energetski sektor Rusije. Slično je i sa izbacivanjem ruskih banaka iz sistema SWIFT, dominantnog globalnog servisa koji povezuje finansijske institucije širom svijeta: pošteđene su one ruske banke koje rukuju isplatama za energente.

Stoga se i naglo uvećanje cijena možda može smatrati privremenim, kao posljedica šoka – sličnu cijenu je, bez rata u Ukrajini, gas dostigao i krajem decembra 2021. godine. I inače, isporuka gasa se, za razliku od nafte, najčešće ugovara između dvije države: Rusija kao izvoznik, dogovori cijenu sa zemljom koja gas uvozi i ta cijena važi određeni ugovoreni period, bez obzira šta se dešava na tržištu.

U Srbiji raste potrošnja gasa

Prema podacima Evropske komisije, Rusija je glavni snabdjevač sirove nafte, prirodnog gasa i čvrstog fosilnog goriva u EU. Čak 27 odsto od ukupnog uvoza sirove nafte, 41 odsto od ukupno uvoza prirodnog gasa i 47 odsto fosilnog goriva (uglavnom uglja) tokom 2019. u EU došlo je iz Rusije.

Brojke govore da je vjerovatno da će sankcije i dalje preskakati energetske kompanije iz Rusije, pošto je nemoguće u kratkom roku nadomjestiti te količine energije iz drugog izvora.

Sa druge strane, uvoz ruskog prirodnog gasa u Srbijuvarira od minimalnih 1,39 milijardi kubnih metara 2014. kada je Rusija anektirala Krim, nakon čega je usledio prvi talas sankcija, do 2,2 milijarde kubika 2019 godine.

Posljednji podatak Republičkog zavoda za statistiku, za 2020. godinu, govori da je od ukupno 1,99 milijardi uvezenih kubnih metara gasa najviše odlazilo na industriju (470 miliona kubika), a potom na domaćinstva (303 miliona). Međutim, primjetno je da je industrija mnogo više koristila gas u prethodnim godinama – 2013. je, na primjer, ta brojka iznosila 892 miliona kubika, a 2018. 772 miliona. Sa druge strane, potrošnja gasa u domaćinstvima stabilno raste od 2014, od 179 miliona do današnja 303.

Radosavljević za DW kaže da je moguće naći „rupu“ čak i ako se uspostave totalne sankcije, kako za ruski gas, tako i za plaćanja, međutim, on tu opciju vidi malo vjerovatnom. „Mogu da zamislim da bi Rusi mogli da žive pod svijećama dvije godine, ali ne mogu da zamislim da bi to isto moglo da se desi u Njemačkoj“, zaključuje on.

Ukoliko bi EU ipak krenula u totalne sankcije, dio srpske industrije bi vjerovatno morao da snizi kapacitete ili da prestane da radi, kažu stručnjaci. Grijna sezona je doduše na izmaku, ali sljedeću valja spremiti. Kao jedina realna opcija djeluje nadoknada dijela gasa strujom, ali nedavni problemi EPS-a da proizvede dovoljne količine ne ulivaju povjerenje.

Pratite nas i na Facebooku, na Twitteru, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu